نماز صحيح، نماز است كه
مقدمات و مقارنات آن مطابق دستورهاي اسلام انجام شود،كلمات آن درست ادا شود و
قيام، قعود، ركوع و سجود آن به درستي انجام شود. در مقابل اين نماز، نماز باطل
قرار دارد و آن نمازي است كه نمازگزار عبارتهاي آن را به طور صحيح ادا نمي‌كند،
حمد و سوره را اشتباه مي‌خواند، ركوع و سجود را درست انجام نمي‌دهد،نماز را تند
مي‌خواند و كلمات آن را شمرده و درست ادا نمي‌كند. چنين نمازي صاحب خود را نفرين
مي‌كند و شخصي كه مورد نفرين نماز قرار گيرد، از رحمت خداوند دور مي‌شود و رسول
اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) روز قيامت او را شفاعت نمي‌كنند. از پيامبر اكرم(ص) نقل
شده است كه فرمودند:« شخصي كه نماز را سريع مي‌خواند و ركوع و سجود آن را ناقص
انجام مي‌دهد، مانند مرغي استكه از زمين دانه برمي‌چيند.»
نماز صحيح سه قسم دارد:
نمازي كه موجب رفع تكليف
مي‌شود؛ يعني نمازگزار آن را از نظر شرعي صحيح مي‌خواند و كليه شرايط حت را دارا
مي‌باشد، اما آداب ظاهري و باطني نماز رعايت نمي‌شود؛ به عبارت ديگر، نمازگزار
هنگام خواندن نماز به كارهاي خود فكر مي‌كند يا با دستها و موهاي خود بازي مي‌كند.
چنين نمازي موجب رفع تكليف مي‌شود، اما داراي تأير تربيتي و معنوي نيست و نزد
خداوند ارزشي ندارد و نمي‌تواند عامل صعود انسان به معراج شود، كه «الصلوه معراج المؤمن»
نمازي است كه خضوع ظاهري
در آن رعات مي‌شود و نمازگزار علاوه بر آنكه نماز را صحيح مي‌خواند، كلمات را
شمرده ادا مي‌كند و ركوع وسجود آن‌را به طور كامل انجام مي‌دهد، آداب ظاهري نماز
را نيز مراعات مي‌كند؛ يعني اذان و اقامه مي‌گويد، نماز را با رعايت ترتيل مي‌خواندد
و مستحبات آن‌را نيز انجام مي‌دهد، اما در نماز حضور قلب و خشوع ندارد. با تمام وجود به خداوند توجه ندارد و
افكارش متوجه امور دنياست. از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه فرمودند:
من
صلي ركعتين لم يحدث فيهما نفسه بشيء من الدنيا غفر له ما تقدم من ذنبه[1]
كسي كه دو ركعت نماز
بگزارد و در آن دو ركعت درانديشة امري از امور دنيا نباشد، تمام گناهان گذشتة او
بخشيده مي‌شود.
مرحوم شيخ حر عاملي(ره)
روايتي را در وسائل الشيعه نقل مي‌كند و مي‌گويد: حماد كه يكي از راويان جليل‌القدر،
مورد اعتماد و از اصحاب اجماع است؛ يعني روايتهايش را تمام اصحاب قبول دارند، مي‌گويد:
روزي خدمت امام صادق(ع) شرفياب شدم. امام(ع) فرمودند: حماد! آيا نماز خواندن مي‌دانمي!
گفتم: بلي اي فرزند رسول خدا! حضرت فرمودند: برخيز دو ركعت نماز بخوان. حماد مي‌گويد:
دو ركعت نماز معمولي خواندم، ديگر باقي روايت ذكر نشده است؛ اما معلوم مي‌شود كه
نماز او صحيح بوده، ولي خشوع را مراعات نكرده است. حماد مي‌گويد: نماز را تمام
كردم؛ چهرة مبارك حضرت امام صادق(ع) درهم كشيده شد و فرمودند: حيف است يك مسلمان
پس از شصت سال نماز خواندن، شيوة صحيح آن را نداند. حماد مي‌گويد: در برابر امام
صادق(ع) شرمنده شدم. امام(ع) فرمودند: من دو ركعت نماز مي‌خوانم. امام(ع) ابتدا
اذان و اقامه گفتند و سپس نماز را با حضور قلب و با رعايت آداب ظاهري و باطني به‌جا
آوردند. بعد فرمودند: حماد اين‌گونه نماز بخوان.
نمازي است كه داراي خشوع
باشد؛ يعني نمازگزار آداب ظاهري و اطني نماز را رعايت كند، در نماز حضور قلب داشته
باشد، هنگام نماز خود را درمحضر خداوند احساس كند و به يقين بداند كه پروردگار
عالم او را مي‌بيند. پيامبر اكم(ص) مي‌فرمايند:
اعبدالله
كانك تراه و ان لم تكن تراه فانه يراك.[2]
خداوند را آن‌چنان پرستش
كن كه گويي او را مي‌بيني و اگر تو او را نمي‌بيني،پس مسلماً او تو را مي‌بيند.
قرآن شريف مي‌فرمايد:
قد
افلح المؤمنون. الذين هم في صلاتهم خاشعون.[3]
همانا اهل ايمان رستگار مي‌َوند.
آنان‌كه درنماز خشوع مي‌ورزند.
از پيامبر اكرم(ص) سؤال
شد،«خشوع چيست؟ حضرت فرمودند: خشوع عبارت است از تواضع و فروتني در نماز و اينكه
بنده قلب خود را به طور كامل متوجه خدا سازد.[4]
حضور فلب در عبادات، روح و
روان آنها محسوب مي‌شود و نورانيت و مراتب كمال عبادتها به خشوع و مراتب آن بستگي
دارد. هيچ عبادتي بدون حضور قلب، مقبول درگاه احديت واقع نمي‌شود و مورد لطف و
رحمت ربوبي قرار نمي‌گيرد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:
و
استعينوا بالصبر و الصلوه و انها لكبيره الا علي الخاشعين.[5]
از شكيبايي و نماز ياري
جوييد و اين دو جز براي اهل خشوع، امري بزرگ و دشوار است.
آنان‌كه به مقام خشوع نرسيده
باشند، نماز واقعي برايشان دشوار و سنگين است. چنين افرادي به خاطر ترس از جهنم و
طمع بهشت نماز مي‌خوانند. همة اشخاص مي‌توانند در نماز خضوع و خشوع را مراعات كنن،
به شرط آنكه تمرن كافي در اينزمينه داشته باشند و نيز داراي ارداه‌اي قوي باشند.
پي نوشت ها:
[1]. المحجه البيضاء، ج 1،
ص 349.
[2]. سر الصلوه، ص 50.
[3]. قرآن، مؤمنون/1-2.
[4]. بحارالانوار، ج 84 ، ص 264.
[5]. قرآن، بقره/45.